Warto wiedzieć - krztusiec

 Co to jest krztusiec? 
 Krztusiec (inaczej koklusz) jest ostrą chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis) lub parakrztuśca (Bordetella parapertussis).
 Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Krztusiec jest chorobą bardzo zaraźliwą, 80-90% nieuodpornionych osób ulega zakażeniu w wyniku kontaktu z osobą chorą. Źródłem zakażeń są osoby z typowymi objawami krztuśca, a także wykazujące łagodne objawy przypominające przeziębienie oraz osoby zakażone bez objawów choroby.
Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 20 dni, przeciętnie 9-10 dni.
 Po przedostaniu się do organizmu, bakterie wnikają do tkanek, gdzie namnażają się. Jednocześnie wzrasta stężenie wielu toksyn (m.in. toksyny krztuścowej – PT) i innych substancji, wydzielanych przez bakterie, które niszcząc miejscowo nabłonek układu oddechowego powodują, że u osoby zakażonej pojawia się gęsty, lepki śluz, zatykający przełyk i powodujący bolesne napady kaszlu. Uważa się, że toksyna krztuścowa w największym stopniu odpowiada za powstawanie objawów choroby.
Krztusiec trwa wiele tygodni.
Pamiętaj, że:
 Krztusiec cechuje się wyjątkowo wysoką zaraźliwością, po kontakcie z chorym zakazi się 80-90% osób.
 Jakie są objawy krztuśca?
 W pierwszych tygodniach choroby objawy krztuśca nie różnią się od objawów występujących podczas innych infekcji górnych dróg oddechowych. Następnie pojawiają się typowe powtarzające i przedłużające się napady kaszlu, szczególnie w nocy prowadzące często do ciężkiego wyczerpania organizmu.
Krztusiec zwykle rozwija się w trzech fazach.
 W pierwszej fazie krztuśca, czyli w 1-3 tygodniu od zakażenia, występują objawy przeziębienia:

• łagodny kaszel, nasilający się w nocy,
  
• zapalenie gardła,
  
• katar,
  
• czasem gorączka, która trwa średnio 1-4 tygodni.
  

 Zwykle nie odróżnia się początkowych objawów krztuśca od innych infekcji górnych dróg oddechowych. W tej fazie krztusiec jest najbardziej zakaźny, a jego leczenie – najskuteczniejsze.
 W kolejnej fazie, trwającej od 4 do 8 tygodni, pojawiają się typowe dla krztuśca, powtarzające się i przedłużające się, ciężkie napady kaszlu, szczególnie w nocy. Chory kaszląc wydaje dźwięk podobny do piania i świstu. Objaw ten powstaje w wyniku wymuszonego głębokiego wdechu, po którym kaszel uniemożliwia nabranie powietrza. Napadowy kaszel wiąże się z trudnościami w pozbyciu się z oskrzeli lepkiej wydzieliny, złożonej z komórek zapalnych oraz uszkodzonego nabłonka dróg oddechowych. Napady kaszlu mogą trwać wiele minut, prowadząc do całkowitego wyczerpania organizmu, wymiotów czy bezdechu. Może również dojść do wystąpienia licznych powikłań.
 W fazie zdrowienia, w ciągu kolejnych 2-8 tygodni napady kaszlu ustępują stopniowo. Sam kaszel o różnym nasileniu może utrzymywać się przez 3 i więcej miesięcy.
 Nasilenie objawów krztuśca zależy od wieku chorego i stanu uodpornienia. Najbardziej typowe objawy krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt i małych dzieci, a najmniej typowe łagodne u osób dorosłych zaszczepionych przeciw krztuścowi w dzieciństwie. U młodzieży oraz osób dorosłych krztusiec częściej przebiega łagodnie i jest rzadziej rozpoznawany.

 Pamiętaj, że:

• Z powodu przewlekłego charakteru kaszlu krztuścowego, chorobę nazywa się czasem studniowym kaszlem,
• Kaszel może utrzymywać się kilka miesięcy,
• Ocenia się, że nawet 25% przypadkowego napadowego kaszlu utrzymującego się powyżej 2 tyg. to krztusiec.

 Jak poważne mogą być objawy krztuśca?
Najcięższe objawy krztuśca występują u nieuodpornionych niemowląt do 6 m.ż. Około 50% niemowląt chorych na krztusiec wymaga hospitalizacji.
U 6 na 100 chorych dzieci odnotowuje się powikłania z powodu krztuśca. Występują one 5-krotnie częściej u dzieci poniżej 6 miesiąca życia.
 Do powikłań, powstających w wyniku nadmiernego wysiłku mięśni, zaangażowanych w powstawanie kaszlu, należą: 

• bezdech, który prowadzi do wyczerpania chorego,
• niedotlenienie,
• sinica,
• omdlenia,
• wymioty,
• krwawienia ze spojówek, z nosa i uszu,
• pękanie naczyń krwionośnych w gałce ocznej i na twarzy,
• obrzęk twarzy,
• uszkodzenia więzadła języka,
• bóle brzucha,
• powstawanie przepuklin

 Powikłania zagrażające życiu to:

• zapalenie płuc – najczęstsza przyczyna zgonu dzieci,
• uszkodzenia mózgu, spowodowane niedotlenieniem, do którego dochodzi u 8-80 na 100 000 chorych dzieci w czasie napadowego kaszlu. W 1/3 przypadków niedotlenienie mózgu (m.in. wystąpienie drgawek, utrata przytomności) będzie prowadziło do zgonu, w 1/3 – do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu, natomiast u pozostałych dzieci nie pozostawia śladu. Przechorowanie krztuśca łączy się też z większym ryzykiem padaczki.
• niedożywienie, związane z występowaniem uporczywych wymiotów, co odgrywa szczególne znaczenie w krajach rozwijających się.

 Na najcięższe konsekwencje zachorowań na krztusiec narażone są przede wszystkim niemowlęta, zwłaszcza niezaszczepione, u których może dochodzić do niebezpiecznych powikłań, a nawet zgonu.
 Dorosłym chorującym na krztusiec najbardziej dokucza napadowy kaszel utrzymujący się powyżej 3 tyg. aż u 6-20% chorych, który wyłącza z normalnego życia. Jest tak intensywny, że wycieńcza i nie pozwala spać. Wzmożony wysiłek oddechowy powoduje niejednokrotnie sinicę, wybroczyny na twarzy, szyi, spojówkach. Krztusiec może być szczególnie niebezpieczny dla osób z zaostrzeniem obturacyjnej choroby płuc (POChP) oraz chorych na astmę. W wyniku uporczywego kaszlu może dojść do złamania żeber, na co narażone są szczególnie osoby z osteoporozą oraz wymiotów niebezpieczne dla osób z chorobą refluksową przełyku. Uporczywy kaszel może stanowić niedogodność oraz zagrożenie dla osób chorych po przebytych operacjach jamy brzusznej lub klatki piersiowej oraz z przepuklinami. Objawy kaszlu mogą także prowadzić do pęknięcia tętniaka lub nietrzymania moczu.

  Źródło: szczepienia.pzh.gov.pl

 Krztusiec - definicja przypadku 
(Bordetella pertussis)
 Kryteria kliniczne
 Każda osoba, u której kaszel trwa co najmniej dwa tygodnie ORAZ która spełnia co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:

• występują napady kaszlu,
• występują napady bezdechu na wdechu,
• występują wymioty po napadach kaszlu,

LUB
    każda osoba, u której lekarz rozpoznał krztusiec,
LUB
    każde niemowlę, u którego występują napady bezdechu.

 Uwaga: U osób dorosłych, nastolatków i dzieci zaszczepionych mogą występować nietypowe objawy. Należy zwrócić uwagę na cechy kaszlu, szczególnie, czy kaszel ma charakter napadowy, zwiększa się w nocy i występuje przy braku gorączki.

 Kryteria laboratoryjne
Co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:

• izolacja Bordetella pertussis z materiału klinicznego,
• wykrycie kwasu nukleinowego Bordetella pertussis w materiale klinicznym,
• wykazanie znamiennego wzrostu miana swoistych przeciwciał przeciw Bordetella pertussis.

 Uwaga: (A) Bordetella pertussis i jej kwas nukleinowy najlepiej izoluje się/wykrywa z próbek nosogardzieli. (B) W przypadku badań serologicznych, jesli to możliwe, test ELISA powinien być wykonany przy użyciu wysoce oczyszczonej osoczowej toksyny krztuśca i surowicy referencyjnej WHO jako standardu. Wyniki należy interpretować zgodnie ze stanem zaszczepienia przeciwko krztuścowi. Jeśli szczepionka została podana w ciągu ostatnich kilku lat przed pobraniem próbki, wysokość miana swoistych przeciwciał przeciwko toksynie Bordetella pertussis może być konsekwencją lub modyfikacją poprzednich szczepień.

 Kryteria epidemiologiczne
Powiązanie epidemiologiczne polegające na przeniesieniu z człowieka na człowieka.

 Klasyfikacja przypadku
 A. Przypadek możliwy
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne.
 B. Przypadek prawdopodobny
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i epidemiologiczne.
 C. Przypadek potwierdzony
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne.

 O szczepionce
Jakie rodzaje szczepionek przeciw krztuścowi są dostępne w Polsce?
Na rynku dostępne są różne szczepionki przeciw krztuścowi. Występują zawsze w postaci skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Szczepionki mogą być podawane dzieciom, młodzieży i dorosłym.
 Szczepionki dla dzieci zawierają:
    całokomórkowy składnik krztuśca (szczepionka DTwP)
    bezkomórkowy składnik krztuśca, wtedy występują jako:

• szczepionka 3 w 1 (DTaP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi),
• szczepionka 4 w 1 (DTaP-IPV przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis),
• szczepionka 5 w 1 (DTaP-IPV+Hib przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b),
• szczepionka 6 w 1 (DTaP+IPV+Hib+wzwB przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B)

 Szczepionki dla młodzieży i dorosłych występują jako szczepionka dTap, przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca oraz bezkomórkowym składnikiem krztuśca.
 Szczepionki przeciw krztuścowi zawsze występują jako szczepionki skojarzone przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.
 W Polsce dostępne są całokomórkowe i bezkomórkowe szczepionki przeciw krztuścowi dla dzieci.
Szczepionka DTwP z całokomórkowym składnikiem krztuśca jest podawana dla dzieci bezpłatnie w ramach obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych.
Szczepionka 5 w 1 oraz szczepionka 6 w 1 nazywane są szczepionkami wysoko-skojarzonymi.
 Całokomórkowe szczepionki zawierają całe komórki pałeczek krztuśca (Bordetella pertussis), które zostały osłabione poprzez działanie wysokiej temperatury oraz środków chemicznych, zawierają ok. 3000 antygenów. Występują jako szczepionka skojarzona DTwP, która zawiera toksoid błoniczy, toksoid tężcowy oraz całokomórkowy składnik krztuścowy (wP).
 Bezkomórkowe szczepionki zawierają wyodrębnione elementy bakterii (antygeny), które wywołują ochronną odpowiedź immunologiczną przed zachorowaniem na krztusiec. Występują jako szczepionka DTaP z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym (aP), są najczęściej stosowane jako szczepionki skojarzone chroniące przeciw 5 lub 6 chorobom (5 w 1 lub 6 w 1). Jako antygeny w bezkomórkowych szczepionkach przeciw krztuścowi stosowane są toksyna krztuścowa, pertaktyna, fimbrie, hemaglutynina włókienkowa; ich liczba w szczepionce przeciw krztuścowi zależy od wytwórcy i wynosi od 1 do 5.
 Dlaczego warto szczepić się przeciw krztuścowi?
 Krztusiec może przebiegać bardzo ciężko u nieuodpornionych osób. Szczególnie małe dzieci poniżej 6 miesiąca życia są narażone na ciężkie powikłania. Krztusiec u noworodków i niemowląt może prowadzić do śmierci. Mimo, że możliwe jest leczenie chorych osób, powikłania mogą wystąpić z powodu późno rozpoczętego leczenia.
 U młodzieży i dorosłych krztusiec przebiega zazwyczaj łagodnie w postaci kilkutygodniowego kaszlu, ze względu na nietypowe objawy może być nierozpoznany. Jednak chorzy (starsze rodzeństwo, rodzice, dziadkowie) mogą stanowić istotne źródło zakażenia dla małych dzieci.
 Na krztusiec można zachorować wielokrotnie. Według przeprowadzonych badań, aby zapewnić ochronę przed chorobą, konieczne jest stosowanie dawek przypominających również u młodzieży i dorosłych. Podawanie kolejnych dawek szczepionki umożliwia uodpornienie przez okres około 10 lat.

  Źródło: szczepienia.pzh.gov.pl