Warto wiedzieć - Ospa wietrzna


 O chorobie
Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez wirus ospy wietrznej i półpaśca. Jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Najczęstszym źródłem zakażenia jest bezpośredni kontakt z chorym lub droga kropelkowa. Zakażenie szerzy się także przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby. Do głównych objawów choroby należą: swędząca wysypka grudkowo-pęcherzykowa na tułowiu, twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach, błonach śluzowych, gorączka, złe samopoczucie, bóle głowy i mięśni, powiększenie węzłów chłonnych. W większości przypadków ospa wietrzna przebiega łagodnie, jednak u 2-6% chorych mogą wystąpić groźne powikłania. Do najczęstszych powikłań należą zakażenia bakteryjne skóry, które mogą powodować powstanie szpecących blizn, objawy neurologiczne (zapalenie móżdżku, mózgu, czy opon mózgowo-rdzeniowych) oraz ostra małopłytkowość. Okres zakaźności trwa 1-2 dni przed i do 6 dni po pojawieniu się wysypki, praktycznie do przyschnięcia wszystkich pęcherzyków. Po przechorowaniu ospy wietrznej wirus pozostaje w organizmie w postaci utajonej. W sytuacji spadku odporności dochodzi do rozwoju półpaśca.
 Pamiętaj, że:

  • Ospa wietrzna jest nieprzewidywalna, powikłania mogą wystąpić u dotychczas zdrowych osób,
  • U osób dorosłych przebieg ospy wietrznej jest cięższy niż u dzieci,
  • Wirus szczepionkowy nie przenosi się na osoby z bliskiego otoczenia, można szczepić dzieci kobiet będących w ciąży, a także otoczenie osób z niedoborami odporności.

W Polsce jest to choroba częsta. Rocznie rejestruje się około 150-220 tysięcy zachorowań, z czego większość stanowią dzieci do 10 r.ż. W granicach 1000- 1300 osób rocznie jest hospitalizowanych z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej.

 Jakie są objawy ospy wietrznej?
Do głównych objawów choroby należą:

  • swędząca wysypka grudkowo-pęcherzykowa na tułowiu, twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach, u 10-13% chorych również na błonach śluzowych (najpierw pojawia się rumień, następnie pęcherzyk, który pokrywa się strupem i odpada po 1-2 tygodniach),
  • gorączka,
  • złe samopoczucie,
  • bóle głowy i mięśni,
  • powiększenie węzłów chłonnych.

  Jak poważne mogą być powikłania ospy wietrznej?
Do najczęściej występujących powikłań ospy wietrznej należą:

  • zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie móżdżku, mózgu, czy opon mózgowo-rdzeniowych),
  • zakażenia bakteryjne skóry (może powodować powstanie szpecących blizn),
  • zapalenie płuc (głównie u dorosłych),
  • ostra małopłytkowość.

Do rzadszych powikłań należą:  

  • Zapalenie nerek, mięśnia sercowego, stawów, nerwu wzrokowego czy porażenie nerwu twarzowego.
  • Bardzo rzadkim powikłaniem w przebiegu ospy wietrznej jest zapalenie móżdżku. Występuje z częstością 2,5/100 000 chorych, głównie dzieci poniżej 15 lat.
  • Zakażenie ospą wietrzną kobiety w ciąży w ok. 2% przypadków może prowadzić do urodzenia dziecka z trwałymi uszkodzeniami narządowymi.

 Powikłania ospy wietrznej wymagające hospitalizacji mogą wystąpić u 7-8 na 10 000 chorych.

  • U młodzieży i u dorosłych choroba przebiega dużo ciężej niż u dzieci, a powikłania występują 10-20 razy częściej.
  • U osób z obniżoną odpornością (z białaczką, po przeszczepie szpiku, z wrodzonymi zaburzeniami odporności, leczonych kortykosteroidami, będących na leczeniu immunosupresyjnym, nosicieli HIV) wysypka utrzymuje się dłużej i jest bardziej nasilona. U tych osób częściej obserwuje się rozsianą postać wysypki z naciekami do narządów wewnętrznych, a także wyższą śmiertelność.

 O szczepionce
 Jakie rodzaje szczepionek przeciw ospie wietrznej są dostępne w Polsce?
W Polsce jest dostępna szczepionka przeciw ospie wietrznej zawierająca żywy, atenuowany (pozbawiony zjadliwości) szczep wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV- varicella-zoster virus).
Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka, przekracza 95%.
Dwa dostępne na rynku preparaty szczepionki zawierają ten sam szczep wirusa ospy wietrznej i półpaśca (szczep OKA). Nie różnią się między sobą pod względem skuteczności ani bezpieczeństwa.
Podanie szczepionki wywołuje bezobjawową lub skąpoobjawową postać ospy wietrznej, po której pojawia się odporność na zakażenie tym wirusem.
 Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw ospie wietrznej?
Szczepionkę można podawać u zdrowych dzieci od 9 miesiąca życia (najlepiej po 12 miesiącu życia). Szczepionka jest zalecana wszystkim dzieciom i dorosłym, którzy nie chorowali na ospę wietrzną i nie zostali wcześniej zaszczepieni. Należy podać dwie dawki szczepionki w odstępie nie krótszym niż 6 tygodni (optymalnie 3 miesiące). Osobom, które dotychczas zostały zaszczepione jedną dawką szczepionki i nie zachorowały na ospą wietrzną, powinno się podać drugą dawkę.
Szczepienie przeciw ospie wietrznej zapobiega również zachorowaniu lub znacznie łagodzi przebieg choroby, jeżeli zostanie wykonane w ciągu 3, a nawet do 5 dni po kontakcie z osobą chorą na ospę.
Osób z obniżoną odpornością nie powinno się szczepić. Jednak powinno się je chronić pośrednio poprzez szczepienie zdrowych osób, które nie chorowały, a pozostają z nimi w bliskim kontakcie.
Szczepionkę przeciw ospie wietrznej podaje się podskórnie. Może być podawana razem z innymi szczepionkami np. ze szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR) w osobne miejsca. Przed zaszczepieniem potrzebna jest kwalifikacja przez lekarza, który nie stwierdzi przeciwwskazań.
 Dlaczego warto się szczepić przeciw ospie wietrznej?
 Ospa wietrzna jest chorobą bardzo zaraźliwą.
Podanie dwóch dawek szczepionki przeciw ospie wietrznej zapewnia odporność wieloletnią, praktycznie na całe życie. Szczepienie jest najlepszym sposobem na zabezpieczenie się przed zachorowaniem.
Osoba niezaszczepiona, która nie chorowała na ospę wietrzną w wieku dziecięcym, zwykle choruje w późniejszym okresie, często jako dorosła, zarażając się od swoich chorujących dzieci. Różnica w przebiegu jest zasadnicza: o ile dzieci najczęściej przechodzą chorobę w sposób łagodny, dorośli – im starsi, tym mają ostrzejszy przebieg choroby, dający często powikłania.
Należy jednak pamiętać, że przebieg ospy wietrznej nawet u dzieci jest nieprzewidywalny i w wielu przypadkach konieczna jest hospitalizacja.
Wirus ospy wietrznej nie jest eliminowany z organizmu, przez wiele lat pozostaje w zwojach nerwowych pnia mózgu i rdzenia kręgowego. Może się on uaktywnić wywołując półpasiec.
U szczepionych, zdrowych dzieci i młodzieży oraz u dzieci z obniżoną odpornością częstość występowania półpaśca jest niższa niż u dzieci po naturalnym zakażeniu. U osób powyżej 50 roku życia wykazano wysoką skuteczność szczepienia przeciw ospie wietrznej w zapobieganiu półpaśca.
Dodatkowo zaobserwowano, że u szczepionych osób półpasiec występuje znacznie rzadziej niż u osób, które przechorowały ospę wietrzną.

 Kalendarz szczepień
Szczepionki przeciw ospie wietrznej w Programie Szczepień Ochronnych
Szczepienia przeciw ospie wietrznej są obowiązkowe (bezpłatne) u:

  • dzieci i młodzież do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną: 
    • z upośledzeniem odporności wrodzonym lub nabytym o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby,
    • przed planowanym leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,
  • dzieci i młodzież do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną, z otoczenia ww osób,
  • dzieci i młodzież do ukończenia 19 roku życia, które nie chorowały na ospę wietrzną, przebywające albo zakwalifikowane do pobytu w:
    • zakładach pielęgnacyjno- opiekuńczych,
    • zakładach opiekuńczo-leczniczych,
    • rodzinnych domach dziecka,
    • domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
    • domach pomocy społecznej,
    • placówkach opiekuńczo-wychowawczych, 
    • regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych,
    • interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych,
    • żłobkach lub klubach dziecięcych.

 O potrzebie wykonania szczepienia ze wskazań środowiskowych u danego dziecka decyduje indywidualnie lekarz, który odnotowuje w karcie szczepień oraz dokumentacji medycznej informacje o wskazaniu do szczepienia.
 Szczepienia przeciw ospie wietrznej są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia):

  • osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych lub zalecanych,
  • kobietom planującym zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.

Szczepienia przeciw ospie wietrznej powinny być wykonane zgodnie z zarejestrowanym schematem szczepień. Obecnie obowiązuje dwudawkowy schemat szczepienia dla wszystkich bez względu na wiek. Minimalny odstęp między dawkami wynosi 6 tygodni.

   Jak opracowano szczepionkę przeciw ospie wietrznej?
 Szczepionkę przeciw ospie wietrznej opracował japoński wirusolog dr Michiaki Takahashi w 1974 roku. Naukowiec opracował szczepionkę, która zawierała żywy, atenuowany (osłabiony) szczep wirusa ospy i półpaśca. Koncepcja „żywej” szczepionki była niezwykle zaskakującym odkryciem, ze względu na potencjalne ryzyko pozostania wirusa szczepionkowego w formie latentnej i późniejszej jego reaktywacji, która mogłaby wywołać np. półpaśca. Początkowo obawiano się, że odporność po szczepieniu będzie krótkotrwała. Ważnym elementem motywującym badaczy do badań nad odkryciem szczepionki przeciw ospie wietrznej był strach przed chorobą, szczególnie u dzieci z obniżoną odpornością, np. u dzieci z białaczką. Bez tego czynnika droga do opracowania szczepionki mogła być o wiele dłuższa.
Zespół dr Takahashi wykazał, że szczepionka przeciw ospie wietrzej oparta na atenuowanym szczepie ospy wietrznej i półpaśca jest bezpieczna, dobrze tolerowana i chroni dzieci i osoby dorosłe przed ospą wietrzną, również po ekspozycji w warunkach domowych lub szpitalnych. W badaniach dzieci z białaczką w okresie remisji oraz dzieci z zespołem nerczycowym potwierdzono ochronę przed ospą wietrzną po ekspozycji na wirusa.
Michiaki Takahashi urodził się 17 lutego 1928 roku w Osace w Japonii. Po studiach medycznych na Uniwersytecie w Osace podjął pracę w Instytucie Badań nad Chorobami Zakaźnymi. W swojej pracy skupił się na wirusach odry i poliomyelitis. Kiedy w latach 60. XX wieku jego syn ciężko zachorował na ospę wietrzną, doktor Takahashi rozpoczął prace dotyczące opracowania szczepionki przeciw ospie wietrznej. Po powrocie ze stypendium naukowego w Stanach Zjednoczonych od 1965 roku prowadził badania hodowli osłabionego wirusa ospy wietrznej w zwierzęcych i ludzkich liniach komórek. Prace trwały długo i zaowocowały opracowaniem w 1974 roku pierwszej szczepionki przeciw ospie wietrznej.
 Po co zapobiegać ospie wietrznej skoro u dzieci przebiega najczęściej łagodnie? 
Nie jesteśmy w stanie przewidzieć przebiegu ospy wietrznej. Zdarza się, że u dotychczas zdrowego dziecka ospa wietrzna przebiega z ciężkimi powikłaniami. Każdego roku ponad 1 000 osób jest hospitalizowanych z powodu ciężkiego przebiegu ospy wietrznej, wśród nich 90% to dzieci zdrowe przed zachorowaniem na ospę wietrzną.
Obliczono, że koszt zapobiegania ospie wietrznej poprze szczepienia jest dużo tańszy niż leczenia ospy wietrznej. Nawet jeżeli nie ma powikłań, zachorowanie dziecka powoduje koszty pośrednie, tj. zwolnienie lekarskie rodzica, stosowanie preparatów łagodzących objawy, koszty leczenia półpaśca po wielu latach od przechorowania ospy wietrznej.
 Co to jest ospa poronna?
Ospa poronna to zachorowanie, które może wystąpić ponad 42 dni po szczepieniu przeciw ospie wietrznej. Nazywana jest inaczej chorobą przełamanej odporności (ang. break-through varicella). Ospa poronna może występować również w przebiegu ospy wietrznej u dzieci nieszczepionych.
Ospę poronną cechuje łagodny przebieg i szybko ustępujące objawy, najczęściej w postaci niewielu (<50 wykwitów plamisto-grudkowych) i gorączki. Wykwity mogą wyglądać inaczej niż te, które są typowe dla ospy wietrznej, tj. bez pęcherzyków, mogą przypominać ukąszenia owada. Ospa poronna u osób wcześniej szczepionych jest znacznie mniej zaraźliwa w porównaniu z chorymi na ospę wietrzną. Do powikłań w przebiegu ospy poronnej dochodzi sporadycznie.

  Źródło: szczepienia.pzh.gov.pl


Ospa wietrzna