O chorobie
Co to jest infekcja rotawirusowa?
Rotawirusy (wirusy należące do rodziny łac. Reoviridae) są najczęstszym czynnikiem wywołującym biegunki zakaźne u niemowląt i małych dzieci do 5 roku życia. Zachorowania dotyczą najczęściej dzieci od 4 do 24 miesiąca życia. Najciężej biegunki rotawirusowe przebiegają u dzieci poniżej 6 miesiąca życia, ponieważ ich organizm ulega szybko odwodnieniu.
U dorosłych przebieg infekcji rotawirusowej jest zwykle bezobjawowy.
Okres wylęgania infekcji rotawirusowej wynosi 12-96 godzin.
Zakażenie rotawirusami następuje drogą fekalno-oralną lub pośrednio przez przedmioty. Po przedostaniu się do organizmu, wirusy uszkadzają nabłonek kosmków jelitowych, wywołując stan zapalny żołądka i jelit.
Jakie są objawy infekcji rotawirusowej?
U osób zakażonych rotawirusami w krótkim czasie dochodzi do stanu zapalnego przewodu pokarmowego. Do głównych objawów infekcji rotawirusowej należą:
- gorączka – do 40°C,
- wymioty – często obfite,
- biegunka – częsta, wodnista, żółtozielone stolce, zwykle bez krwi i śluzu,
- brak łaknienia,
- odwodnienie.
Jak poważne mogą być objawy infekcji rotawirusowej?
Przebieg infekcji rotawirusowej zależy od serotypu wirusa, wieku dziecka, stanu układu odpornościowego oraz sposobu odżywiania. Utrata płynów i elektrolitów związana z wymiotami i biegunką może doprowadzić do ciężkiego odwodnienia, wstrząsu hipowolemicznego, a przy braku odpowiedniego leczenia nawet do zgonu.
Jedynym sposobem terapii jest leczenie objawowe, tj. nawadnianie doustne i dożylne.
Jak wiele zachorowań na infekcje rotawirusowe występuje w Polsce?
Zgodnie z danymi NIZP-PZH liczba zachorowań na wirusowe zakażenia jelitowe wywołane przez rotawirusy jest różna w poszczególnych latach (w ciągu ostatnich 5- lat odnotowano najmniej 21 258 zachorowań w 2016 roku do 33 944 zachorowań w 2015 roku). W 2017 roku zarejestrowano 32 995 zachorowań, a w 2018 roku – 23 263 zachorowania. W 2018 roku zapadalność w całej populacji wynosiła 60,6/100 tys., a w 2017 roku – 85,8/100 tys. Najwięcej zachorowań, występowało u dzieci do 4 roku życia, w 2018 roku zapadalność w tej grupie wynosiła 967,8/100 tys., a w 2017 roku- 1377,6/100 tys. W ponad 90% zgłoszenia dotyczą przypadków hospitalizowanych.
Według danych NFZ w 2017 roku hospitalizowano 25 214 dzieci, a w 2018 roku 17 859 dzieci z powodu nieżytu jelitowego wywołanego przez rotawirusy. Natomiast z powodu nieżytu żołądkowo-jelitowego o prawdopodobnym lub potwierdzonym podłożu infekcyjnym w 2017 roku hospitalizowano 53 707 dzieci, a w 2018 roku 46 462 dzieci, w tym głównie dzieci do 6 roku życia.
Częstość infekcji rotawirusowych, oszacowana przez polskich epidemiologów, uwzględniająca dane Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Głównego Inspektoratu Sanitarnego (dane dotyczące zakażeń szpitalnych) szacowana jest na około 200.000 zachorowań rocznie.
Gdzie i jak często infekcje rotawirusowe występują na świecie?
Liczba infekcji rotawirusowych oceniana jest na 111 mln na świecie oraz 3 mln w Europie. Światowa Organizacja Zdrowia ocenia, że każdego roku na świecie z powodu zakażeń rotawirusowych umiera 520 000 dzieci w wieku do 5 lat. W Europie każdego roku około 75 000-150 000 dzieci w wieku poniżej pięciu lat jest hospitalizowanych z powodu biegunki rotawirusowej. Ponadto, nawet 4 razy więcej dzieci wymaga pomocy w placówkach ambulatoryjnych.
W klimacie umiarkowanym szczyt zachorowań przypada na miesiące zimowe. W krajach, gdzie różnice temperatur są mniejsze, sezonowość zachorowań jest mniej wyraźna.
O szczepionce
Jakie rodzaje szczepionek przeciw rotawirusom są dostępne w Polsce?
Szczepionki przeciw rotawirusom zawierają żywe (atenuowane czyli osłabione) wirusy. Podawane są doustnie.
W Polsce dostępne są:
- szczepionka zawierająca atenuowany ludzki rotawirus, szczep wirusa RIX 4414, cykl szczepienia 2 dawki, w odstępie co najmniej 4 tyg.
- szczepionka zawierająca 5 szczepów wirusa, które stanowią reasortanty ludzko-bydlęce, cykl szczepienia 3 dawki, w odstępach co najmniej 4 tyg.
Dlaczego warto zaszczepić dziecko przeciw rotawirusom?
- Rotawirusy są bardzo zaraźliwe. Przenoszą się drogą fekalno-ustną oraz przez zanieczyszczone przedmioty (klamki, krany, toalety, zabawki), zanieczyszczoną wodę lub żywność.
- Nieżyt żołądkowo-jelitowy jest jedną z głównych chorób zakaźnych u dzieci, a najczęstszym jego czynnikiem są rotawirusy.
- Prawie każde dziecko do 5 r.ż. przechodzi przynajmniej jedną infekcję rotawirusową (69% dzieci – dwie infekcje, a 42% trzy infekcje). Pierwsza infekcja ma zazwyczaj najcięższy przebieg. Objawy wywołane zakażeniem rotawirusami są szczególnie niebezpieczne dla najmłodszych, poniżej 6 mies. – przebieg choroby może być gwałtowny i nieprzewidywalny. Małe dzieci zdecydowanie łatwiej ulegają odwodnieniu w wyniku gwałtownej biegunki i wymiotów.
- Gwałtowny i burzliwy przebieg infekcji u niemowląt może prowadzić do odwodnienia, które jest niebezpieczne dla życia, wymagają często hospitalizacji (jedno na 17-20 zakażonych dzieci wymaga hospitalizacji).
- U starszych dzieci zachorowania są częstą przyczyną wizyt w poradniach lekarza rodzinnego i hospitalizacji w oddziałach zakaźnych.
- Wystarczą zaledwie 2-3 dni, aby w wyniku silnych wymiotów, gorączki oddawania wielu wodnistych stolców doszło do poważnego odwodnienia dziecka. Ponieważ wymioty często uniemożliwiają nawadnianie doustne, pozostaje hospitalizacja i dożylne podawanie płynów i niezbędnych elektrolitów.
- Szczepienie chroni w 96% przed ciężką postacią biegunki wymagającą hospitalizacji i w wysokim odsetku przed zapaleniem żołądkowo-jelitowym. Ochrona poszczepienna utrzymuje się przez co najmniej 3 lata.
Wyższe ryzyko zachorowania dotyczy dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola.
Szczepionka podawana jest doustnie.
Szczepienie dziecka pośrednio chroni również dorosłych opiekunów dziecka. Przebieg zakażenia rotawirusowego u dorosłych jest łagodniejszy, ale może wymagać kilkudniowego zwolnienia z pracy.
Ile dawek szczepionki przeciw rotawirusom należy podać i kiedy? Schemat szczepień. Ogólne zasady dotyczące podawania szczepionek przeciw rotawirusom.
Szczepionki przeciw rotawirusom podawane są doustnie.
Szczepienia należy rozpocząć po ukończeniu 6 tygodnia życia (optymalnie w 8 tygodniu życia), ale nie później niż do 12 tygodnia życia. Cały cykl szczepień najlepiej jest zakończyć do 24 tygodnia życia.
Zasady podawania dostępnych na rynku szczepionek przeciw rotawirusom, zgodnie z Charakterystyką Produktu Leczniczego:
- Schemat szczepienia szczepionką Rotarix obejmuje 2 dawki podane doustnie w odstępie co najmniej 4 tygodni. Pierwszą dawkę należy podać niemowlętom po ukończeniu 6 tygodnia życia. Drugą dawkę szczepionki należy podać najlepiej przed 16 tygodniem życia, ale nie później niż przed ukończeniem 24 tygodnia życia.
- Schemat szczepienia szczepionką Rotateq obejmuje 3 dawki podane doustnie w odstępie co najmniej 4 tygodni. Pierwszą dawkę należy podać niemowlętom po ukończeniu 6 tyg., ale nie później niż do 12 tygodnia życia. Ostatnią dawkę szczepionki należy podać najlepiej przed ukończeniem 20-22 tygodnia życia, ale nie później niż przed ukończeniem 32 tygodnia życia.
Szczepionki przeciw rotawirusom można podawać na tej samej wizycie co inne szczepionki przewidziane w Programie Szczepień Ochronnych (PSO), zarówno monowalentne jak i skojarzone.
Przestrzeganie granicy wieku przy szczepieniach przeciw rotawirusom ma na celu zminimalizowanie ryzyka wystąpienia wgłobienia jelita i uniknięcie choćby przypadkowej zbieżności szczepienia i naturalnie występujących w tym okresie życia rzadkich zdarzeń wgłobienia jelita.
2 lub 3-dawkowy schemat szczepień przeciw rotawirusom należy zakończyć:
- przed ukończeniem 24 tyg. życia (najlepiej do 16 tyg. życia) dla szczepionki RV1 (2- dawkowej),
- przed ukończeniem 32 tyg. życia (najlepiej do 20-22 tyg. życia) dla szczepionki RV5 (3- dawkowej).
Kalendarz szczepień
Szczepionka przeciw rotawirusom w Programie Szczepień Ochronnych
Szczepienia przeciw rotawirusom są od 2021 roku bezpłatne (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci urodzonych po dniu 31 grudnia 2020 r. (u dzieci urodzonych przed dniem 1 stycznia 2021 r. szczepienie przeciw rotawirusom jest zalecane i odpłatne). Szczepienie przeciw zakażeniom wywołanym przez ROTAWIRUSY przeprowadza się w schemacie dwu lub trzydawkowym, w zależności od rodzaju dostępnej szczepionki.
Szczepionka przeciw rotawirusom w Programie Szczepień Ochronnych
Szczepienia przeciw rotawirusom są od 2021 roku bezpłatne (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci urodzonych po dniu 31 grudnia 2020 r. (u dzieci urodzonych przed dniem 1 stycznia 2021 r. szczepienie przeciw rotawirusom jest zalecane i odpłatne). Szczepienie przeciw zakażeniom wywołanym przez ROTAWIRUSY przeprowadza się w schemacie dwu lub trzydawkowym, w zależności od rodzaju dostępnej szczepionki.
Preferuje się wczesne rozpoczęcie i wczesne zakończenie schematu szczepienia, zgodnie z zaleceniami producenta i towarzystw naukowych, i podanie pierwszej dawki szczepionki doustnie po ukończeniu 6 tygodnia życia, jednak nie później niż przed ukończeniem 12 tygodnia życia.
W przypadku realizowania szczepienia w schemacie dwudawkowym zaleca się zakończenie pełnego schematu przed ukończeniem 16 tygodnia życia. W razie konieczności drugą dawkę szczepionki można podać zgodnie ze wskazaniami podanymi w ChPL szczepionki.
W przypadku realizowania szczepienia w schemacie trzydawkowym zaleca się zakończenie pełnego schematu przed ukończeniem 22 tygodnia życia. W razie konieczności trzecią dawkę szczepionki można podać zgodnie ze wskazaniami podanymi w ChPL szczepionki.
Należy zachować odstępy pomiędzy kolejnymi dawkami nie krótsze, niż 4 tygodnie.
Szczepienie przeciw rotawirusom można przeprowadzać jednocześnie z innymi szczepieniami.
Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok.
Która szczepionka będzie dostępna w ramach bezpłatnego programu szczepień przeciw rotawirusom?
Bezpłatne szczepienia przeciw rotawirusom będą w 2021 roku realizowane 3 dawkową szczepionką o nazwie RotaTeq.
W przypadku realizowania szczepienia w schemacie dwudawkowym zaleca się zakończenie pełnego schematu przed ukończeniem 16 tygodnia życia. W razie konieczności drugą dawkę szczepionki można podać zgodnie ze wskazaniami podanymi w ChPL szczepionki.
W przypadku realizowania szczepienia w schemacie trzydawkowym zaleca się zakończenie pełnego schematu przed ukończeniem 22 tygodnia życia. W razie konieczności trzecią dawkę szczepionki można podać zgodnie ze wskazaniami podanymi w ChPL szczepionki.
Należy zachować odstępy pomiędzy kolejnymi dawkami nie krótsze, niż 4 tygodnie.
Szczepienie przeciw rotawirusom można przeprowadzać jednocześnie z innymi szczepieniami.
Program Szczepień Ochronnych na 2023 rok.
Która szczepionka będzie dostępna w ramach bezpłatnego programu szczepień przeciw rotawirusom?
Bezpłatne szczepienia przeciw rotawirusom będą w 2021 roku realizowane 3 dawkową szczepionką o nazwie RotaTeq.
W Komunikacie w sprawie realizacji szczepień przeciw rotawirusom wskazano, że obowiązkowy Program Szczepień Ochronnych na 2021 rok będzie realizowany jako bezpłatne świadczenie wykonywane w poradniach POZ i oddziałach neonatologicznych. Bezpłatne szczepienia będą realizowane w całym kraju jednym preparatem – szczepionką RotaTeq podawaną doustnie w postaci roztworu o objętości 2 ml na dawkę w schemacie 3 dawkowym. Pierwsza dawka podawana jest dziecku po ukończeniu 6 tygodnia życia. Kolejne dawki powinny zostać podane przed ukończeniem 22 tygodnia z zachowaniem odstępów pomiędzy kolejnymi dawkami nie krótszymi, niż 4 tygodnie. Tylko w wyjątkowych sytuacjach ostatnia dawka szczepionki może być podana nie później niż przed ukończeniem 32 tygodnia życia.
Jak szczepionki przeciw rotawirusom były stosowane w przeszłości?
1998 – rejestracja pierwszej szczepionki przeciw rotawirusom (Rotashield) w Stanach Zjednoczonych. Szczepionka została w krótkim czasie wycofana ze względu na podejrzenie występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych pod postacią wgłobienia jelita.
2006 – rejestracja szczepionek przeciw rotawirusom w Europie.
2007 – wprowadzenie zalecanych szczepień przeciw rotawirusom do Programu Szczepień Ochronnych.
2021 – wprowadzenie obowiązkowych (bezpłatnych) szczepień w całej populacji.
Gdzie w Europie realizowane są szczepienia przeciw rotawirusom?
Zgodnie z danymi WHO na świecie programy szczepień przeciw rotawirusom (łącznie w całej populacji lub wybranych grupach) prowadzone są w 111 krajach (WHO. Vaccine in National Immunization Programme Update. June 2020).
Zgodnie z danymi Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC), pierwsze powszechne programy szczepień przeciw rotawirusom w Europie wprowadzono w 2006 roku. Krajem, który zapoczątkował w UE powszechny program szczepień przeciw rotawirusom była Belgia. Z danych na koniec 2019 roku bezpłatne programy szczepień w całej populacji niemowląt realizowano w 13 krajach (Austria, od 2007 r.), Estonia, Finlandia (od 2009 r.), Niemcy (od 2013 r.), Grecja, Irlandia, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania (od 2013 r.). Bezpłatne programy szczepień przeciw rotawirusom w wybranych grupach niemowląt realizowane są w dwóch krajach (Holandia, Hiszpania). Do realizacji powszechnego bezpłatnego programu szczepień w krajach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EU/EOG) wybierane są dwie dostępne na rynku szczepionki przeciw rotawirusom (RV1, RV5) lub oddzielnie jedna z nich.
Szczepionkę dwudawkową RV1 mają w swoim programie szczepień: Austria, Norwegia, Irlandia, Grecja, Luksemburg, Holandia, Wielka Brytania.
Szczepionkę trzydawkową RV5 mają w swoim programie szczepień: Szwecja, Litwa, Łotwa, Finlandia, Estonia.
Obie szczepionki stosowane są w programach szczepień realizowanych w: Belgii, Szwajcarii, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii.
Programów szczepień przeciw rotawirusom (w całej populacji ani w grupach ryzyka) nie realizuje Francja, Dania, Węgry, Islandia.
Jak szczepionki przeciw rotawirusom były stosowane w przeszłości?
1998 – rejestracja pierwszej szczepionki przeciw rotawirusom (Rotashield) w Stanach Zjednoczonych. Szczepionka została w krótkim czasie wycofana ze względu na podejrzenie występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych pod postacią wgłobienia jelita.
2006 – rejestracja szczepionek przeciw rotawirusom w Europie.
2007 – wprowadzenie zalecanych szczepień przeciw rotawirusom do Programu Szczepień Ochronnych.
2021 – wprowadzenie obowiązkowych (bezpłatnych) szczepień w całej populacji.
Gdzie w Europie realizowane są szczepienia przeciw rotawirusom?
Zgodnie z danymi WHO na świecie programy szczepień przeciw rotawirusom (łącznie w całej populacji lub wybranych grupach) prowadzone są w 111 krajach (WHO. Vaccine in National Immunization Programme Update. June 2020).
Zgodnie z danymi Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC), pierwsze powszechne programy szczepień przeciw rotawirusom w Europie wprowadzono w 2006 roku. Krajem, który zapoczątkował w UE powszechny program szczepień przeciw rotawirusom była Belgia. Z danych na koniec 2019 roku bezpłatne programy szczepień w całej populacji niemowląt realizowano w 13 krajach (Austria, od 2007 r.), Estonia, Finlandia (od 2009 r.), Niemcy (od 2013 r.), Grecja, Irlandia, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania (od 2013 r.). Bezpłatne programy szczepień przeciw rotawirusom w wybranych grupach niemowląt realizowane są w dwóch krajach (Holandia, Hiszpania). Do realizacji powszechnego bezpłatnego programu szczepień w krajach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EU/EOG) wybierane są dwie dostępne na rynku szczepionki przeciw rotawirusom (RV1, RV5) lub oddzielnie jedna z nich.
Szczepionkę dwudawkową RV1 mają w swoim programie szczepień: Austria, Norwegia, Irlandia, Grecja, Luksemburg, Holandia, Wielka Brytania.
Szczepionkę trzydawkową RV5 mają w swoim programie szczepień: Szwecja, Litwa, Łotwa, Finlandia, Estonia.
Obie szczepionki stosowane są w programach szczepień realizowanych w: Belgii, Szwajcarii, Niemczech, Włoszech, Hiszpanii.
Programów szczepień przeciw rotawirusom (w całej populacji ani w grupach ryzyka) nie realizuje Francja, Dania, Węgry, Islandia.
Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw rotawirusom?
Nie należy szczepić niemowląt, u których stwierdza się przeciwwskazania, tj.:
- przebyte wgłobienie jelita,
- wada wrodzona przewodu pokarmowego zwiększająca ryzyko wgłobienia (np. torbiel, polipy, zdwojenie przewodu pokarmowego),
- rozpoznanie lub podejrzenie zaburzeń immunologicznych pierwotnych i wtórnych (w tym zakażenie HIV),
- poważną reakcję alergiczną na substancje zawarte w szczepionce lub opakowaniu,
- poważną reakcję alergiczną po poprzedniej dawce szczepionki,
- ostre choroby infekcyjne o ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki,
- biegunka, wymioty,
- wiek powyżej 24 tyg. życia (szczepionka 2 dawkowa) lub 32 tyg. życia (szczepionka 3 dawkowa).
- w doustnym aplikatorze szczepionki dwudawkowej (Rotarix) znajduje się guma lateksowa, dlatego niemowlęta z ciężką alergią na lateks nie powinny otrzymywać tej szczepionki.
Źródło: szczepienia.pzh.gov.pl
